Bu yazımızda, anoreksiya nedir, belirtileri nelerdir ve anoreksiya tedavisi nasıl olur konularında Diyetisyen gözüyle tüm detaylara yer verdir. Sorularınız olursa yazının altına yazabilirsiniz. Yeme davranışı bozuklukları; anormal yeme alışkanlığı ile karakterize, yiyecekler ve vücut ağırlığı ile ilgili bilişsel bozukluklardır. Yeme bozukluğunun nasıl başladığı ve ne yönde devam edeceği bireyden bireye değişmektedir. Başlıca 3 gruba ayrılır:

  • Anoreksiya Nevroza
  • Bulimia Nevroza
  • Spesifik Olmayan Yeme Bozuklukları

Anoreksiya Nedir?

Çok fazla kilo almak birçok insan için endişe verici bir durumdur. Ancak bazı kişilerde endişe, obsesif hale gelir ve Anoreksiya Nervoza adı verilen bir durumla sonuçlanır. Anoreksiya Nervoza;

  • Kişinin kilo almamak amacıyla bilinçli olarak aç kalması ve böylece giderek artan ağırlık kaybı,
  • Aşırı zayıflamaya rağmen şişman olmaktan yoğun bir şekilde korkmak,
  • Beden algısında bozukluk,
  • Yaşa ve boya göre uygun ağırlığa gelmeyi reddetme ile seyreden bir yeme bozukluğudur.

Ayrıca, Diyetisyen ile Bilimsel Zayıflama Yöntemleri yazımıza göz atabilirsiniz.

Anoreksiya Nevroza olan kişiler genellikle kalori alımını ve yedikleri yiyeceklerin türlerini kısıtlarlar. Bu bireyler aşırı derecede düşük kalorili bir diyet yaparlar ve kilo alma korkusuna sahiptirler. Kilo verdiklerinde genellikle kendilerini daha iyi hissederler. Bazı kişilerde, aşırı derecede egzersiz yapma, kusma ve laksatif kullanımı gibi durumlar da görülebilmektedir.  Anoreksiya Nevroza her yaştan ve cinsiyetten insanı etkileyebilir. En sık olarak ergenlik döneminde başlasa da, çocuk ve yaşlı erişkinlerde de anoreksiya tanısı giderek artmaktadır. Anoreksiya Nevroza için DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) Tanı Kriterleri şu şekildedir:

  • Yaşı ve boy uzunluğu için olağan sayılan en az kiloda veya bunun üzerinde bir vücut ağırlığına sahip olmayı kabul etmeme
  • Beklenenin altında bir vücut ağırlığına sahip olmasına karşın kilo almaktan veya şişman biri olmaktan aşırı derecede korkmak
  • Kişinin vücut ağırlığı ya da biçimini algılama biçiminde bozukluk olması
  • Kadınlarda menstrual siklus düzensizliği, en az üç ardışık menstural siklusun olmaması

Anoreksiya Nevroza Spesifik Tipleri: 

  • Kısıtlayıcı Tip:
    • Yiyecek çeşitlerini kısıtlama, en az kaloriyi alma
    • Obsesif kompulsif eğilimler
    • Katı, mükemmeliyetçi kişilik
  • Tıkanırcasına yeme / Kusma tipi (daha sık):
    • Yeme atakları
    • Kusma/Laksatif, diüretik vb. kullanımı
    • Kendine zarar verme, kişilik bozuklukları

Anoreksiya Neden Oluşur? 

Anoreksiya Nervoza’nın kesin nedeni bilinmemektedir. Oluşumunda fiziksel, psikolojik, kültürel ve sosyal birçok faktörün etkisi olduğu karmaşık bir durumdur.

Genetik ve Biyolojik Faktörler:

Genetik ve hormonların anoreksiya nervoza gelişimi üzerinde etkisi olabilir. Birinci derece akrabaları, kardeşleri veya ebeveynlerinde yeme bozukluğu olan kişilerin yeme bozukluğu gelişme riski daha fazladır. Yapılan bazı çalışmalarda, beyinde üretilen bir kimyasal olan serotonin ve anoreksiya arasında bir bağlantı olduğunu düşündürmektedir.

Psikolojik Faktörler:

Obsesyonel, mükemmeliyetçi kişilik, kısıtlayıcı tip Anoreksiya Nevroza için risk etkenidir. Anoreksiya Nevroza görülen kişilerde yüksek oranda majör depresyon, anksiyete bozuklukları, obsesif kompulsif bozukluklar ve sosyal fobi saptanmaktadır. Mükemmeliyetçi kişilik yapısı da genel olarak yeme bozukluklarının gelişiminde ve süreçte önemli bir risk faktörü olarak kabul edilmektedir.

Çevresel Faktörler:

Toplumsal baskı, ince bir vücuda sahip olma ideali ile vücut şeklinden memnuniyetsizliğin sürüklediği diyet yapma güdüsü bireylerde yeme bozukluğuna dönüşebilmektedir. Dergiler ve televizyon gibi medya kuruluşlarında yer alan gerçekçi olmayan vücut görüntüleri gençleri büyük ölçüde etkileyebilmekte ve zayıf olma arzusunu bir takıntı haline gelebilmektedir. Popüler kültür ve medya genellikle popülerliğe, başarıya, güzelliğe ve mutluluğu zayıf olmaya bağlar. Bu da bireylerde çok zayıf olmak için güçlü bir arzu yaratmaktadır. Ayrıca vücut ağırlığının önemli olduğu balerin, manken gibi meslekler de risk altında yer almaktadır.

Ailesel Faktörler:

Alkolizm, ruhsal hastalık, obezite hikayesi gibi durumların ailede bulunması da Anoreksiya Nevroza için önemli bir risk faktörü olarak kabul edilmektedir.

Anoreksiya Belirtileri Nelerdir? 

Anoreksiyanın erken aşamalarındaki davranışları “sağlıklı beslenme”, “forma girme” ya da “sadece birkaç kilo kaybetme” isteği ile karıştırmak çok kolay olabilir. Ne yazık ki, bir yeme bozukluğu için genetik olarak risk altında olan insanlar için, bu görünüşte zararsız hedefler hızlı bir şekilde, hızlı ve aşırı kilo kaybına ve yeme bozukluğuna dönüşebilmektedir. Aşağıda anoreksiya görülen kişilerde ortaya çıkabilecek belirtiler ve davranış şekilleri yer almaktadır:

  • Diyet, yemek, kalori ve kilo gibi kavramlar hakkında sürekli endişe duyarlar.
  • Aşırı kilo kaybına rağmen “şişman” veya aşırı kilolu hissettiğini sıkça belirtirler.
  • Bireyler genellikle beslenme hakkında kapsamlı ve ayrıntılı bilgiye sahiptir ancak Anoreksiya Nevroza’nın bir sonucu olarak, bilgilerini sağlığı sağlamak yerine onu engelleyici yollarla uygulayabilirler.
  • Bu bireyler yanlış veya tehlikeli olan beslenme bilgilerine sıkı sıkıya bağlı kalabilmektedir.
  • Başlangıçta aç kalamayan anoreksiyalı bireyler bir şeyler yer ve pişman olur. İsteyerek kusmaya başlar ve laksatif kullanır.
  • Başkaları için güzel yemekler yapar ancak kendisi yemez.
  • Özellikle karbonhidratlı besinleri ve çoğu besin gruplarını yemeyi reddeder.
  • Aç olduğu halde değilmiş gibi davranır, hatta zamanla açlık ağrılarından bile zevk almaya başlar.
  • Aşırı egzersiz yapar ve zor bir egzersiz programı uygular.
  • Toplum içinde yemek yemeyi istemez, genelde yalnızken yemek yemeyi tercih eder.

Anoreksiya Hangi Sağlık Sorunlarına Neden Olur?

Yukarıda listelenen anoreksiyanın belirti ve semptomlarına ek olarak, sağlık sorunlarına ve fiziksel işlevlerde önemli değişikliklere neden olabilmektedir. Vücuttaki her sistem yeme bozukluklarından etkilenmektedir. Zayıf bir vücuda sahip olma amacıyla başlayan ve psikolojik süreçlerle devam eden bu süreç vücutta ciddi hasarların oluşmasına neden olmaktadır. Beyin, kalp ve böbrekler de dahil olmak üzere vücuttaki her organ hasar görebilmektedir. Vücut, enerji tasarrufu için tüm süreçlerini yavaşlatmaya zorlanır ve buna bağlı olarak ciddi akut ve uzun süreli tıbbi sonuçlar doğar:

  • Anemi
  • Anormal kalp ritmi veya kalp yetmezliği gibi kardiyovasküler sorunlar
  • Kemik kaybı (osteoporoz), kırık riski
  • Kas kaybı, kas krampları
  • Hipotermi (normal vücut sıcaklığının 35C’nin altına düşmesi)
  • Hipotansiyon
  • Şiddetli dehidratasyon, Ödem
  • Halsizlik, sinirlilik
  • Böbrek taşı
  • Karın ağrısı, şişkinlik, kabızlık
  • Soğuğa karşı intolerans
  • Zayıf konsantrasyon, kas güçsüzlüğü
  • Kuru cilt ve saç, kırılgan saç ve tırnaklar, saç dökülmesi,
  • Erken başlayan vakalarda büyüme-gelişme geriliği
  • Amenore (regl döngüsü kaybı)
  • Özafagus ve mide tahrişi ve kanaması
  • Diş minelerinde erozyon
  • Anormal laboratuvar bulguları (anemi, düşük tiroid ve hormon düzeyleri)
  • Sıvı-elektrolit dengesizlikleri (düşük potasyum, sodyum ve klorür düzeyleri) 

Anoreksiya Nervoza Yeme Davranışlarına Yönelik Tarama Soruları

  • Şuanki kilonuzla ilgili ne düşünüyorsunuz?
  • Şişman olduğunuzu veya vücudunuzun herhangi bir bölümünün şişman olduğunu düşünüyor musunuz?
  • Son birkaç ay içinde kilonuz arttı mı, azaldı mı, aynı mı kaldı?
  • Son birkaç ay içinde diyet yaptınız mı veya kilonuzu kontrol etmek için bir şey yaptınız mı?
  • Ne kadar egzersiz yapıyorsunuz?
  • Kilo vermek için hiç laksatif, diyet hapı veya diğer ilaçlardan kullandınız mı?
  • Hiç yemenizin kontrolden çıktığını düşündünüz mü?
  • İki üç kiloluk artış veya düşüş sizi nasıl etkiler?

Anoreksiya Nervoza Önlenebilir mi? 

Anoreksiya Nervoza’nın önlenebilmesi için kanıtlanmış bir yöntem yoktur. Ancak, belirtilere dikkat ederek hızlı teşhis ve tedavinin sağlanması, iyileşmeye yardımcı olabilir. Kendinizde veya sevdiğiniz birinde belirtilerin bir kısmını veya birkaçını fark ederseniz, en kısa sürede sağlık profesyonellerinden yardım almanız gerekmektedir.

Anoreksiya Tedavisi Nasıl Olur? 

Tedavinin temel amacı vücudu yaşa ve boy uzunluğuna göre normal kiloya getirmek ve normal ve sağlıklı yeme alışkanlıklarını kazandırabilmektir. Anoreksiya, multidisipliner bir tedavi yaklaşımı gerektiren bir durumdur. Tedavi ekibi içinde psikiyatrist ve psikolog, doktor ve diyetisyen bulunması gerekmektedir. Tedavi; yatak istirahati, psikoterapi, farmakoterapi, davranış değiştirme teknikleri ve tıbbi beslenme tedavisini içermektedir.

Anoreksiya tedavisinde en büyük engellerden biri, bireyin yardıma ihtiyacı olduğunun farkına varmaması ve tedavi olmayı kabul etmemesidir. Anoreksiya görülen bireylerin çoğu herhangi bir problemleri olduğuna inanmazlar. Bu durum da tedaviyi zorlaştırmaktadır.

Anoreksiya Nervoza’da Beslenme Tedavisi 

Beslenme tedavisi, tedavinin ve iyileşme sürecinin ayrılmaz bir parçasıdır. Beslenme tedavisinin temel rolü, anoreksiyalı bireylerin yeme alışkanlıklarını normalleştirmesine yardımcı olmaktır. Tedavi ekibinde diyetisyenin rolü beslenme ile ilgili davranış değişikliklerinin sağlanması ve bireyin enerji ve besin ögesi gereksinimlerinin belirlenmesi buna uygun olarak bireysel beslenme planının hazırlanmasıdır. Bu doğrultuda izlenecek adımlar aşağıdaki gibidir:

  1. Beslenme durumunun değerlendirilmesi
  2. Beslenme eğitimi
  3. Öneriler ve destek

1. Beslenme Durumunun Değerlendirilmesi:

Bireyin ağırlık, egzersiz ve beslenme öyküsü detaylı bir şekilde incelenir. Yemek yeme ve besinlere karşı davranış ve tutumları belirlenir. Fizyolojik durumu ve vücut bileşimi (kas kaybı, yağ kaybı vb.) belirlenir. Bunun sonucunda gerçekçi ve uygulanabilir bir beslenme planı ve kilo kazanım hedefi oluşturulur. Günlük alınan enerji kademeli olarak artırılır.

2. Beslenme Eğitimi: 

Bireye yeterli ve dengeli beslenme ilkeleri, besin seçiminde çeşitlilik sağlanması hakkında doğru bilgiler aktarılır. 

3. Öneriler ve Destek:

Çok iyi hazırlanmış beslenme planının yanında diyetisyenin bireyle olan iletişimi ve bireyin bu plana uyum sağlayabilmesi de çok önemlidir. Bu doğrultuda;

  • Kişiye şişman olmayacağı güvencesi verilmelidir.
  • Öğünler halinde düzenli beslenmesi gerektiği anlatılmalıdır.
  • Kilo artışının çok hızlı olmadığı konusunda güveni kazanılmalıdır.
  • Normal besin gereksinimleri açıklanmalı ve yapılan diyetle bireyin ağırlık artışı arasındaki ilişki bireye anlatılmalıdır. 

Bu yazıyı beğendiyseniz aşağıdaki sosyal medya paylaşım tuşlarında paylaşabilirsiniz, herkes faydalanmış olur. Sorularınız olursa, yorum olarak yazın lütfen. Ayrıca, hastalıklarda beslenme kategorimizde bir önceki Ülser Diyeti ve Ülserde Beslenme Listesi Nasıl Olmalıdır? başlıklı yazıya göz atabilirsiniz.

Beğenin ve paylaşın, herkes faydalansın!