Demir Eksikliği, Kansızlık Belirtileri, Tedavisi ve Kan Yapıcı Yiyecekler

Değerli okuyucu, bu yazımızda Diyetisyen gözüyle Demir eksikliği nedir, kansızlık belirtileri nelerdir, kansızlık tedavisi veya demir eksikliği tedavisi nasıl olur ve kan yapıcı yiyecekler nelerdir konularında ayrıntılı çalışmamızı okuyabilirsiniz. Sorularınız olursa, yazının altına yorum olarak bırakabilirsiniz. Tüm sorularınızı cevaplıyor olacağım. Ayrıca, kansızlık belirtileriniz varsa, randevu için iletişim sayfamızdan bizlere ulaşabilir veya online diyet için Cepte Diyetisyen mobil uygulamamı yükleyebilirsiniz.

Demir Eksikliği, Kansızlık Nedir?

2014 yılı verilerine göre dünya nüfusunun dörtte birinde anemiye rastlanmaktadır. Bu bireylerin yarısında ise aneminin asıl nedeninin demir eksikliği olduğu görülmüştür. Anemisi bulunan birey sayısının dünyada genelinde artış göstermesi aneminin önemli bir halk sağlığı problemi haline gelmesine neden olmuştur.  Dünya Sağlık Örgütü anemiyi; kandaki hemoglobin değerinin 15 yaş üstü erkeklerde 13 g/dl’nin altında olması; 15 yaşın üstünde olan ve gebe olmayan kadınlarda 12 g/dl’nin altında olması; gebe kadınlarda ise 11 g/dl’nin altında olması olarak tanımlamaktadır.

Demir eksikliği genel olarak iki basamaktan oluşmaktadır. İlki vücudun toplam demirinin azalması sonucu oluşan demir eksikliğidir. İkinci aşama ise demir eksikliğine bağlı aneminin gelişmesidir. Yanlış diyet uygulamaları, gastrointestinal sistemde emilim bozuklukları, menstrual döngü bozuklukları, vejetaryen beslenme, kronik böbrek yetmezliği ve hemodiyaliz, ülseratif kolit, peptik ülser, gebelik ve laktasyon dönemi gibi pek çok etmen demir eksikliği anemisinin nedenleri arasında sayılabilir. Pika adı verilen emilim bozukluğu da demir eksikliğinin en belirgin nedenlerinden biridir. Normal besinler dışında toprak, kil, kireç, kalem ucu, saç, kum ve kağıt gibi yabancı maddelerin yenmesi bu hastalığın en önemli belirtileridir.

Demir Eksikliği, Kansızlık Belirtileri Nelerdir? 

Vücuttaki demir eksikliğine kan hemoglobin ve ferritin(demir deposu) değerlerine bakılarak karar verilebildiği gibi; vücutta görülen bazı fiziksel belirtiler de anemi tanısının erken konmasına yardımcı olabilir. Anemi tanısınının konması ve hastaların belirtileri fark etmesi doktora geç başvurulduğunda genellikle 1-3 yılı bulabilmektedir. Demir eksikliğinin vücutta görülen bazı fiziksel belirtileri aşağıda sıralanmıştır:

• Avuç içi ve parmak uçlarının soluk olması. Sadece avuç içinin soluk, parmak uçlarının pembe olması aneminin; hem avuç içi hem de parmak uçlarının soluk olması ise ağır aneminin göstergesi olabilir.
• Halsizlik durumu ve iştahsızlık hali
• Çarpıntı, baş ağrısı, baş dönmesi ve kulak çınlaması şikayetleri
• Saçlarda dökülme
• Tırnaklarda şekil bozuklukları ve tırnakların kırılması

Yaşa Göre Günlük Alınması Gereken Demir İhtiyacı Ne Kadardır?

• 0-4 ay arası bebeklerde 5 mg/gün
• 5-12 ay arası bebeklerde ve 1-12 yaş arası çocuklarda 10 mg/gün
• 13-16 yaş erkek çocuklarda 18 mg/gün; kız çocuklarda ise 24 mg/gün
• Gebe olmayan erişkin kadında 28 mg/gün

Demir Eksikliği, Kansızlık Tedavisi Nasıl Olur? Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Anemi tedavisinde amaç, anemiye neden olan etmenin sapanması ve buna yönelik bir tedavinin uygulanmasıdır. Eğer anemi demir eksikliğinden kaynaklanıyor ise, tedavi vücuttaki azalmış hemoglabin düzeyini arttırmaya ve depoları doldurmaya yönelik olmalıdır. Demir tedavisi hastaya oral(ağızdan) veya parenteral yol ile uygulanabilir.

Oral yolla alınan demir tedavisi hasta açısından daha kolay ve ucuz olan bir tedavi yöntemidir. Ancak hastanın ilaç kullanımına uyum problemi yaşaması; ferritin ve hemoglobin düzeyinin artmasında etkisinin daha zayıf olması gibi dezavantajları da vardır.  Demir ilacının dozu doktor tarafından belirlenir ve ilacın yemeklerden 2 saat önce veya sonra aç karnına alınması istenir. Demir ilacının bulantı, karında kramplar ve kabızlık gibi bazı yan etkileri görülebilir. Bu yan etkileri önlemek amacıyla demir ilacının gece yatarken alınması önerilir. Eğer oral demir tedavisinden olumlu sonuç alınamadıysa ve vücut bu tedaviyi tolere edemiyor ise o zaman hastaya parenteral demir tedavisi uygulanır. Parenteral demir tedavisi, oral tedavi yöntemi ile kıyaslandığında olumlu yönleri görülmektedir. Bu tedavi yönteminde hastanın ilaç kullanımına karşı uyum problemi ortandan kalkmış olur, kabızlık gibi gastrointestinal yan etkiler görülmez, daha fazla hemoglobin yükselişi görülür ve demir depoları daha erken dolar.

Bebeklerde Kansızlık ve Demir eksikliği 

Bebeklik döneminde en sık görülen kan hastalığı demir eksikliğine bağlı gelişen anemidir. Demir eksikliği bebeklerde en sık 6. ve 24. aylar arasında olmak üzere, doğumdan sonraki ilk 2 yılda görülebilir. Tanının erken konmuş olması anemi oluşmadan vücuttaki demir eksikliğinin giderilebilmesi için önemlidir. Bebeklerde demir eksikliğinin teşhis edilebilmesi için tam kan sayımının yapılması; hemoglobin ve ferritin değerlerine bakılması gerekir. Bebeklik döneminde demir eksikliğinden korunmak için bazı unsurlara özen gösterilebilir. Bebeklerde demir eksikliğini önlemenin yolları aşağıda sıralanmıştır:

• Bebek, doğumdan sonraki ilk 6 ay sadece anne sütü ile beslenmelidir.
• 6 ay sonrasında ek gıdaya geçildiğinde anne sütü ile birlikte demir içeriğinden zengin besinler bebeğe verilmelidir. Eğer bebek anne sütü alamıyor ise ek gıdanın yanında demirden zenginleştirilmiş formüla mamalar verilmelidir.
• Zamanında(9.ayda) doğan bebeklere 4 ay sonrasında günde 1 mg/kg; prematüre ve 2500 gr’ın altında doğan bebeklere 2 ay sonrasında günde 2 mg/kg demir içeren damlalara 1 yaşına kadar verilmelidir.
• Günlük inek sütü tüketimi 2 su bardağı ile sınırlandırılmalıdır.
• Prematüre ve düşük doğum ağırlıklı bebekler 1 yaşından önce inek sütü tüketmeye başladı ise, bu miktar günlük 500 ml’den fazla olmamalıdır.

Çocuklarda Demir Eksikliği ve Kansızlık Belirtileri Nelerdir? 

Demir eksikliği anemisi bebeklik döneminde olduğu gibi bu dönemde de en sık görülen kan hastalığıdır. Özellikle adölesan dönem hem kız hem de erkek çocuklarda demir gereksiniminin arttığı ve demir eksikliğinin en sık görüldüğü dönemdir. Toprak, kil, kireç, saç gibi yabancı maddelerin yenmesi ile kendini gösteren pika hastalığı; adolesan kızlarda menstrual döngünün başlaması; inek sütü tüketiminin önerilenin çok üstünde olması; demirden zengin gıdaların yetersiz tüketilmesi çocukluk döneminde görülen demir eksikliğinin en önemli nedenleridir. Çocukluk döneminde görülen demir eksikliğinin belirtileri ise aşağıda sıralanmıştır:

• İştahsızlık, halsizlik ve huzursuzluk durumları, dikkat eksikliği, büyüme geriliği, uyku bozuklukları
• Tırnakların ve saçların kolay kırılması, kaşık tırnak şikayetinin görülmesi, dilin düz ve parlak olması
• Kan değerlerindede serum ferritin düzeyinin 12 mikrogram/l’nin altında olması

Hamile Kadınlarda Demir Eksikliği, Kansızlık Belirtileri Nelerdir? 

Gebeliğin 2. Trimestirinde plazma hacminin artmasından dolayı hemoglobin düzeyinde azalma görülebilir. Ancak 2. Trimestirden itibaren hemoglobin düzeyinin 10.5 gr’ın altında olması gebelikte aneminin göstergesidir. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre dünya nüfusundaki gebe kadınların yarısından fazlasının anemi olduğu düşünülmektedir. Vücutta görülen ciddi anemi annede kalp yetmezliğine neden olarak ölüm riskini 5 kat arttırmaktdır. Ayrıca düşük riski de arttırmaktadır. Bu yüzden gebe kadında demir eksikliği dikkat edilmesi gereken önemli bir konudur. Gebe kadınlarda plazma hemoglobin düzeyinin 7g/dl’nin altında olması ciddi demir eksikliğinin göstergesidir. 1 dakikada 30’un üzerinde nefes sayısının olması ciddi aneminin belirtileri arasındadır.

Fetüsün gereksiniminin ve kan hacminin artması vücuttaki demir ihtiyacını da arttırır. Bu ihtiyaç özellikle gebeliğin 3. ayından itibaren oluşmaktadır. İlk 3 aylık süreçte annenin demir ihtiyacı günlük 0.8 mg iken; 2. ve 3. trimestrida bu ihtayaç günlük 6.3 mg olur ve tüm gebelik süreci boyunca toplam demir ihtiyacı ortalama 1000 mg’dır. Doğumdan sonraki emziklilik sürecinde de annenin demir ihtiyacı normalin üstündedir. Besinler ile alınan demir miktarı ihtiyacın karşılanması için yeterli olmayabilir. Anenin demir depolarının durumuna göre preperatlar ile anneye demir takviyesi yapılabilir.

Gebelik sürecinde demir eksikliğinin nedenleri:

• Artan demir ihtiyacına karşı vücut için gerekli demirin sağlanamaması.
• Yetersiz beslenmeden dolayı demir depolarının yetersiz olması
• Sık doğum yapma ve bebek düşükleri
• Bağırsaklarda emilim bozukluklarının olması
• Enfeksiyon hastalıklarının sık görülmesi ve demir depolarının azalması

Gebelikte demir eksikliğinin belirtileri:

• Baş dönmesi, yorgunluk ve iştahsızlık şikayetlerinin bulunması
• Tırnakların incelmesi
• Kısa nefes alıp verme
• Sindirim sisteminde bozuklukların olması
• Avuç içinin soluk olması

Gebelik sürecindeki demir eksikliğinin bebeğe olumsuz etkileri:

• Motor gelişimde bozukluk
• Büyüme ve gelişim geriliği
• İlerleyen dönemlerde dil ve okul gelişiminden gerilik
• Azalmış fiziksel aktivite
• Yorgunluk hali ve dikkat eksikliği
• Enfeksiyonlara karşı vücut direncinde azalma

Kansızlığın veya Demir Eksikliğinin Yol Açtığı Sağlık Sorunları Nelerdir? 

Vücutta demir eksikliğinin olması birçok fizksel problemi beraberinde getirir ve vücut sağlığını olumsuz yönde etkileyebilir. Demir eksikliği aynı zamanda vücutta demir yetersizliğine bağlı gelişen aneminin de nedenidir.

• Vücut direnci düşer ve buna bağlı hastalıklara yakalanma riskinde artış olur.
• Fiziksel aktivite azalır ve yorgunluk, halsizlik hissi artar.
• Hamile kadınlarda erken doğum riski artar.
• Ciltte ve avuç içinde solukluk görülebilir.
• Ciddi anemide organlara ve dokulara yeterli oksijen taşınabilmesi içinkalp daha fazla çalışır ve kalp yetmezliği görülebilir.

Kan Yapıcı Yiyecekler ve Vücut İçin Demir Kaynağı Olan Besinler Nelerdir? 

Özellikle hayvansal kaynaklı besinler vücut için demir kaynaağı olan besinlerdir. Bunlara sakatatlar, dana eti, koyun eti,  tavuk eti, yumurta, kabuklu deniz mahsülleri ve balık örnek verilebilir. Aynı zamanda yeşil yapraklı sebzeler, nohut, mecimek, kuru fasulye gibi kurubaklagil çeşitleri, ceviz, badem, fındık, susam, pekmez, soya fasulyesi, kabak çekirdeği, kuru üzüm, kuru kayısı, kuru erik gibi kuru meyve çeşitleri demir kaynağı olan diğer besinler arasındadır.

Demir eksikliğine Neden Olan Yanlış Beslenme Alışkanlıkları Nelerdir?

• Yemekler ile birlikte çay ve kahve tüketim alışkanlığının fazla olması.
• Fazla miktardaki kalsiyum minerali demir emiliminin azalmasında etkilidir. Beslenme düzeninde kalsiyum kaynağı süt ve süt ürünlerinin önerilen miktarın üstünde olması demir emilimini olumsuz yönde etkiler.
• Özellikle 0-2 yaş aralığındaki bebeklerde süt tüketiminin önerilenin üstünde olması ve ek gıda geçiş sürecinde bebeklere yumurta, et, kurubaklagil, pekmez gibi demir kaynağı besinlerin çok az verilmesi veya hiç verilmemesi.
• Demir kaynağı olan yumurta, kırmızı et, tavuk eti ve balık gibi hayvansal kaynakların tüketilmediği vejeteryanlık durumu

Kansızlığa Karşı Alınacak Önlemler

• Beslenme düzeninde demir minerali kaynağı olan koyu yeşil yapraklı sebzeler, kırmızı et, tavuk eti, balık, yumurta, kurubaklagil çeşitleri, pekmez, kabuklu kuryemişler yer almalıdır.
• Ara öğünler porsiyonuda dikkat edilerek çekirdekli kuru üzüm tüketilebilir.
• C vitamini vücutta demirin emilimini kolaylaştırır. Bu yüzden demir kaynağı olan besinler yanında c vitamini içeren besinler ile birlikte tüketilebilir. Örneğin vücutta demir eksikliği varsa ıspanak, karalahana gibi koyu yeşil yapraklo sebze yemeklerinin, sakatat ve et çeşitlerinin ve kurubaklagil yemeklerinin yanında az porsiyonda taze sıkılmış portakal suyu veya yeşillikler ile yapılmış limonlu salatalar tercih edilebilir.
• Özellikle kahvaltı öğününde maydanoz, çiğ kırmızı ve yeşil biber tüketilebilir.
• Her gün 1 yemek kaşığı pekmez tüketilebilir.
• Yemekler ile birlikte çay ve kahve çok sık içilmemelidir. Yemeklerden 45 dakika önce veya sonra içilmesi demir emiliminin engellenmemesi için önemlidir.
• Önerilen miktarın üzerindeki süt tüketiminden kaçınılmalıdır.
• Aliminyum ve teneke demir emilimini azaltan etmenlerdir. Bu yüzden özellikle hazır konserve kutuların açıldıktan sonra bekletilmeden tüketilmesi önerilir.
• Mayasız hazırlanan yufka ve lavaş gibi ekmek çeşitleri vücutta demir emilimini azaltır.

Ayrıtılı çalışmamızı beğendiyseniz, aşağıdaki sosyal medya payşalım tuşlarından paylaşabilirseniz çok sevinirim. Herkes, bu bilgilerden faydalanmış olur. Ayrıca, bir önceki Kalp Damar Hastalıklarında Beslenme başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.