Böbrek Hastalıklarında Beslenme ve Örnek Böbrek Yetmezliği Diyet Listesi

Bu yazımızda ayrıntılı bir şekilde, böbrek hastalıklarında beslenme ve diyet konusunu ele aldık. Örnek böbrek yetmezliği diyet listesi programını en altta bulabilirsiniz. Sorularınız olursa, sayfanın altına yorum olarak bırakabilirsiniz.

Böbrek Hastalıkları Nelerdir?

Böbrek hastalıklarında beslenme konusuna geçmeden önce, farklı böbrek hastalıklarını bilmek gerekir. Böbrekler omurganın her iki yanında ve karın boşluğunda bulunan, yaklaşık 125-175 gram ağırlığındaki organlarımızdır. Her iki böbrekte nefron adı verilen yaklaşık 1 milyon parçacık bulunmaktadır. Doğumdan sonra yeni nefron gelişmemektedir ya da kaybedilen nefronun yerine yenisi gelmemektedir. Bü yüzden nefronların durumu da sağlığımız için önemlidir. Böbrekler idrar yoluyla vücuttan metabolik atıkların atımında; vücut sıvılarının konsantrasyon, hacim ve dengede tutulmasında görevli olan önemli bir organımızdır. En önemli görevi ise besinlerin kullanılması sonucu oluşan atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasıdır. Böbreklerin çalışma fonksiyonlarının bozulmasından dolayı kanda üre, kreatin ve potasyum değerlerinde yükselme görülür ve kandaki elektrolitlerin dengesi bozulur. Böbrek fonksiyonlarının bozulması sonucunda böbrek hastalıkları 3 sınıfta incelenir:

1. Böbrek yetmezlikleri (Akut ve Kronik)
2. Üremi
3. Glomerül hastalıklar

Böbrek hastalıklarında beslenme programı bu üç sınıf için farklı ele alınır.

Böbrek Hastalıklarının Tanı Göstergeleri

Böbrek hastalıklarında aşağıdaki tanı ve belirtiler ortaya çıkmaktadır.

• Ağrı: Kaburga ve bel bölgesindeki ağrılar
• Oligüri: Günlük idrar miktarının 400-500 cc’den az olması
• Anüri: Günlük idrar miktarının 50 cc’den az olması veya hiç olmaması
• Poliüri: Günlük idrar miktarının 2 litreden fazla olması
• Noktüri: Geceleri sık idrara çıkma durumu
• Dizüri: Ağrılı idrara çıkma
• Hematüri: İdrarda kan olması durumu.
• Proteinüri: İdrarda protein olması durumu.
• Hipertansiyon, gastrointestinal sistem bozuklukları, şiddetli anemi, nefes darlığı, kaşıntı ve sinir sisteminde bozuklukların olması diğer göstergeler arasındadır.

Peki, böbrek hastalıklarında beslenme ne kadar önemlidir? ve tedaviye yardımcı olur mu?

Diyet Tedavisi Gereken Böbrek Hastalıkları

Aşağıdaki durumlarda, Böbrek hastalıklarında beslenme programları veya diyet programları uygulanır.

• Akut glomerülonefrit
• Kronik glomerülonefrit
• Nefrotik sendrom
• Akut böbrek yetmezliği
• Kronik böbrek yetmezliği
• Böbrek taşları

Akut Glomerülonefrit (AGN) ve Kronik Glomerülonefrit (KGN) Nedir ve Diyet Tedavisi Nasıldır?

Glomerüllerdeki akut veya kronik seyirli bir inflamasyon durumu sonucunda böbrek fonksiyonlarının etkilenmesi ve hasar görmesi durumu glomerülonefrit (GN) olarak adlandırılmaktadır. Akut ve kronik olmak üzere iki türde görülmektedir. Bu glamerül hastalıkların beslenme şekli de birbirinden farklı olmalıdır.

Akut glomerülonefrit varsa enerji kg başına ortalama 35 cal olabilir. Yani AGN hastası bir insanın kilosu 70 ise günlük 2450 kalori alması yeterli olur. Alınan kalori değeri 2000’in altında olmamalıdır. Günlük alınması gereken protein miktarı ise anüri ve oligüri durumuna göre farklılık gösterir ve alınan protein kaynakları kalite açısından yüksek olmalıdır. Bu yüzden kaliteli protein kaynağı olan yumurtanın tüketilmesi gerekir. Bu bireyler A, C, D ve B grubu vitaminlerinden zengin besinler tüketmelidir.

Kronik glomerülonefrit durumunda da günlük alınması gereken kalori ihtiyacı yüksektir. Vücut ağırlığına göre enerji ihiyacı 30-40 cal/kg değerinde olmalıdır ve 2000 kalorinin altında olmamalıdır. Bu bireyler karbonhidrat içeriği yüksek besinler tercih edebilir ve günlük enerjinin %60-65’i karbonhidrat kaynaklarından gelebilir. Protein miktarı ise kilogram başına ortalama 0.6 gr olabilir. Ancak bu değer proteinüri varsa farklılık gösterebilir.

Nefrotik Sendrom (NS) Nedir ve Diyet Tedavisi Nasıldır?

Nefrotik sendrom akut glomerülonefritin diğer adıdır. Ani başlayan hematüri, proteinüri, oligüri, ödem ve hipertansiyon gini sağlık sorunları görülmektedir. Nefrotik sendromda azotemi de sık görülmektedir. Bulantı, iştahsızlık ve halsizlik durumlarının görülmesi azotemi olarak tanımlanmaktadır.

Böbrek hastalıklarında beslenme planı ve diyet programı Nefrotik sendromlu hastaların tedavi aşamasında çok önemlidir. Bu bireylerin günlük alması gereken enerji daha fazladır ve ortalama 2.500 – 3.000 kalori alınmalıdır.  İdrarda protein yok ise günlük protein değeri normal düzeyde verilir ve kilogram başına 1 gr protein alınması yeterli olur. Çocuklarda bu protein değeri 1.5-2 gr’a kadar çıkabilir. Yağ ise günlük toplam enerjinin %25’ini oluşturmalıdır. Diyetteki kolesterol (300 mg/gün) ve sodyum (500 mg/gün) değerleri sınırlanmalıdır.

Akut böbrek yetmezliği (ABY) Nedir ve Diyet Tedavisi Nasıldır?

Akut böbrek yetmezliğinde glamerül filtrasyon değerlerinde birkaç gün veya saatler içerisinde hızla azalma görülmektedir ve böbrekte azotlu atık maddeler birikmektedir. Aynı zamanda böbrekler tarafında sodyum, potasyum, asit-baz ve su dengesi sağlanamamaktadır.

Akut böbrek yetmezliğinde diyaliz tedavisi uygulansa dahi vücuttaki kas kitlesini korumak, malnütrisyonu önlemek ve yara iyileşmesini sağlamak için böbrek hastalıklarında beslenme tedavisinin de uygulanması gerekmektedir. Beslenme tedavisinda sadece su, elektrolit ve asit-baz dengesine dikkat edilmemelidir. Bu değerlerin yanında, böbrek yetmezliği diyet listesi planında protein, karbonhidrat ve yağ metabolizmasına da dikkat edilmesi gerekir.

Böbrek yetmezliği diyet listesi planı uygulanırken, yani diyet tedavisinde günlük alınan enerji ihtiyacı bu bireylerde %20-30 artmış durumdadır. Bu bireylerin kilogram başına ortalama 25-35 kalori almaları gerekir. Protein değeri ise glomerül filtrasyon hızına (GFR) göre farklılık gösterir. Yağlar günlük enerjinin %30’unu; karbonhidratlar ise %60-65’ini karşılamalıdır. Aynı zamanda vücudun folik asit, C ve B6 vitamini ihtiyacı da artar. Potasyum, sodyum ve fosfor mineralleri sınırlanabilir.

Kronik böbrek yetmezliği (KBY) Nedir ve Diyet Tedavisi Nasıldır?

Böbreklerin en önemli görevi besinlerin vücutta kullanılması sonucu oluşan atık maddelerin uzaklaştırılmasıdır. Kronik böbrek yetmezliğinde böbrek fonksiyonları vücut sıvılarının dengesini düzenleyemeyecek şekilde ilerleyici ve geri dönüşümsüz olarak bozulur. Böbrekler görevlerini yerine getiremeyince kandaki üre ve kreatin seviyeleri yükselir; kandaki elekrolit dengesi bozulur ve özellikle kan değerlerindeki potasyum mineralinde yükselme görülür.

Kronik böbrek yetmezliği tedavisinde beslenmenin önemi yüksektir ve böbrek yetmezliği diyet listesi planı çok dikkatli uygulanmalıdır. Diyetisyen eşliğinde uygulanan beslenme tedavisi hastalığın ilerlemesini yavaşlatabilir ve kan değerlerinin normal seviyelere inmesine yardımcı olabilir. Böbrek hastalıklarında beslenme tedavisi uygulanırken; günlük alınan enerji ve protein miktarına, ideal vücut ağırlığına ve böbrek yetmezliği diyet listesi içinde sodyum, potasyum, fosfor, sıvı ve vitamin değerlerine dikkat edilmesi gerekir.

KBY’nin Beslenme Tedavisinde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Böbrek hastalıklarında beslenme ve böbrek yetmezliği diyet listesi planında aşağıdaki maddelere dikkat edilmelidir ve mutlaka Diyetisyen kontrölünde olunmalıdır.

• Vücutta doku ve organların çalışması için yeterli enerji alımı önemlidir. Enerji aynı zamanda vücut ağırlığının korunmasında, ideal kiloya ulaşılmasında, kas yapımında ve onarımında etkili olur. Günlük kilogram başına 35-40 kal alınabilir ve günlük alınan ortalama enerji 2500-3000 kalori aralığında olabilir. Yetersiz enerji alınırsa yorgunluk, halsizlik, kan proteinlerinde azalma ve malnütrisyon gibi sağlık sorunları yaşanabilir.
• Karbonhidrat kaynakları kalorinin %60-65’ini oluşturmalıdır. Ekmek, pirinç, un, makarna gibi besinler tüketilebilir. Böbrek hastası bireyleri kepekli tahıl ürünleri tüketmemeli ve tuzsuz ekmeklerden tercih etmelidir. Yağ içeriği yüksek olmamalıdır ve kalorinin %25-30’unu oluşturmalıdır. Katı yağlar yerine zeytinyağı, ayçiçekyağı, mısırözü yağı veya fındık yağı gibi sıvı yağ çeşitlerinden tercih edilmelidir. İhtiyaçtan fazla yağ alımının vücutta kilo artışını sağlayacağı da unutulmamalıdır.
• Protein miktarı kan değerlerine ve diyalize girme durumuna göre iyi ayarlanmalıdır. Savunma sistemi, kas ve doku yapımı için protein kaynaklarının tedavideki önemi yüksektir. Proteinler; süt, peynir, et, tavuk, yumurta gibi hayvansal kaynaklardan ya da sebze, tahıl, kurubaklagil gibi bitkisel kaynaklardan alınabilir. Böbrek fonsiyonlarına göre protein miktarı kısıtlanabilir. Bu yüzden vücutta kullanımı daha yüksek olan hayvansal kaynaklarının tercih edilmesi gerekir. Diyetisyenin ve hekimin önerdiği protein değerinin altında protein alınıyor ise böbrek hasarları hızlanabilir ve malnutrisyon riski artabilir. Protein kısıtlaması olduğu zamanlarda da önerilen protein miktarının altında beslenilmemesi gerekir.
• Sodyum mineralinin miktarı kısıtlanmalıdır. Fazla sodyum alımı hipertansiyona, kalp yetmezliğine ve ödem oluşumuna neden olabilir. Zeytin, turşu, salamura besinler, dondurulmuş ürünler ve işlenmiş şarküteri ürünlerden uzak durulması gerekir.
• Böbrek fosfor mineralinin düzeyini ayarlayamaz ve kanda fosfor yüksekliği görülebilir. Yüksek fosfor düzeyi kemiklerden kalsiyum kaybına ve kemik kırılmalarına neden olabilir. Bu yüzden fosfordan yüksek olan süt, yoğurt, peynir, dondurma, kurubaklagiller, yağlı tohumlar, et çeşitlerinin tüketimi sınırlandırılabilir.
• Potasyum minerali, böbrek yetmezliğinin ileri dönemlerinde kanda yüksek düzeyde görülebilir. Yüksek potasyum düzeyi hayati tehlikelere neden olabilir. Bu yüzden kandaki potasyum mineralinin düzeyine dikkat edilmesi gerekir. Bu süreçte potasyum mineralinden yüksek olan; kuru yemiş, kurubaklagil, kuru meyve, patates, havuç, mantar, koyu yeşil yapraklı sebzeler, muz, kavun, kayısı ve tahin-pekmez gibi besinlerden uzak durulması gerekir.
• Bu hastalarda ilk aşamada sıvı kısıtlamasına gerek yoktur. Ancak hastalığın ilerlediği durumlarda alınan sıvı miktarına dikkat edilmesi gerekir. Bir gün önceki idrar miktarına(ml) + 500 ml eklenip günlük sıvı miktarı hesaplanabilir. Su, ıhlamur, çorba, süt ve ayran tüketimi sıvı miktarına dahil edilmelidir.

Böbrek Taşları Nedir?

Böbrek taşları üriner sistemde en sık görülen hastalıklar arasındadır ve tedavi aşamasında taşın cinsi araştırılmalıdır. Cinsi bağlı olan böbrek tapına uygun beslenme tedavisinin uygulanması tedaviyi hızlandırabilir. En sık görülen böbrek taşları ise kalsiyum kaynaklı olanlarıdır. Bu durumda günlük kalsiyum miktarı ortalama 400 mg ile sınırlandırılır. Kalsiyum kaynağı olan süt, yoğurt, peynir, yeşil yapraklı sebzeler gibi besinlerin tüketim miktarına dikkat edilir.

Böbrek Yetmezliğinde Yasak Olan Yiyecekler Nelerdir ve Beslenme Önerileri?

Böbrek hastalıklarında beslenme planında ve böbrek yetmezliği diyet listesi planında yasak olan yiyecekleri ve sağlıklı beslenme önerilerini aşağıda bulabilirsiniz.

• Potasyum ve fosfor mineralinin besinlerdeki miktarının düşürülmesi için sebze ve kurubaklagil yemekleri haşalama suları döküldükten sonra pişirilebilir.
• Protein kısıtlaması olduğu durumlarda kaliteli protein kaynağı olan yumurta tüketilebilir.
• Sıvı kontrollünün sağlanması için küçük bardaklarda sıvı tüketimi tercih edilebilir.
• Tuzsuz ekmek ve tahıl çeşitlerinden tercih edilmelidir.
• Önerilenden fazla süt, yoğurt, peynir, yumurta, et, tavuk ve balık tüketilmemelidir.
• Kola gibi asitli içeçekler, et suyu tabletleri, kek, pasta, çikolata gibi besinler tüketilmemelidir.
• Potasyum içeriği yüksek olan kuru yemiş, kuru baklagil, kurutulmuş meyve ve sebzeler, patates, mantar, havuç, kayısı, kavun, muz, hurma, ıspanak, maydanoz gibi koyu yeşil yapraklı sebzelerin tüketimine dikkat edilmesi gerekir.
• Fosfor içeriği yüksek süt ve süt ürünleri; et, balık ve sakatat; kurubaklagil; ceviz ve fındık gibi yağılı tohumların tüketim miktarına dikkat edilmelidir.
• Sodyum içeriği yüksek olan salam, sosis, sucuk, pastırma, zeytin, dondurulmuş besinler, konserveler ve salamuralar tüketilmemelidir.
• Potasyum mineralinin konrol edilemesi için bazı sebze yemeklerinin tüketim porsiyonunu dikkat edilmesi gerekir.

Örnek Böbrek Yetmezliği Diyet Listesi

Aşağıdaki liste potasyum, fosfor ve sodyum miktarı kısıtlanmış olan örnek bir böbrek yetmezliği diyet listesi planıdır. Tedavi amaçlı uygulanacak olan böbrek yetmezliği diyet listesi içindeki besin miktarları kişinin sağlık durumuna, boy, kilo, yaş ve vücut ağırlığına uygun hazırlanmalıdır.

Kahvaltı:       

• Şekersiz ıhlamur çayı
• 1 adet haşlanmış yumurta
• 1 yemek kaşığı tuzsuz lor peyniri
• 1 adet salatalık
• 1 tatlı kaşığı bal veya reçel
• 2 dilim tuzsuz ekmek

Ara öğün:

• 1 porsiyon meyve

Öğlen:

• 2 köfte büyüklüğünde ızgara et veya tavuk
• 2 kaşık sebze yemeği
• 2 dilim tuzsuz ekmek
• 4 kaşık yoğurt

Ara öğün:

• 1 dilim tuzsuz ekmek + 1 yemek kaşığı tuzsuz lor peyniri
• 1 porsiyon meyve

Akşam:          

• 1 kase çorba veya 4 kaşık pirinç pilavı/makarna
• 1 porsiyon sebze yemeği
• 2 kaşık yoğurt
• 1 dilim tuzsuz ekmek

Gece: 

• 1 bardak süt veya yoğurt  + 1 porsiyon meyve

Böbrek hastalıklarında beslenme ve böbrek yetmezliği diyet listesi konulu bu ayrıntılı yazımı beğendiyseniz, sosyal medya paylaşım tuşlarından paylaşmayı unutmayın.

Ayrıca, bir önceki, Glutensiz Beslenme Nedir? Gluten Diyeti Örneği başlıklı yazıma göz atabilirsiniz. Gluten intoleransı ve çölyak hastalıklarında glutensiz beslenme programları hakkında bilgi edinebilirsiniz.